Historie
Als Vliegtuigfabriek spreekt ons gebouw het meeste tot de verbeelding, maar in de afgelopen 100 jaar heeft het gebouw meer functies gehad.
1919-1931: Fabriek N.V. Fijnwerk
Het fabrieksgebouw werd in 1919-1920 gebouwd voor Fijnwerk, ‘een maatschappij tot het vervaardigen van fijne Werktuigen en Gereedschappen’. Fijnwerk had al vestigingen in Amsterdam en Rotterdam. Nieuwe werkgelegenheid in een moeilijke tijd, laat het krantenbericht uit 1922 zien.
De fabriek van de N.V. "Fijnwerk" kon niettegenstaande den slechten staat van de industriën, die afnemers zijn van het fabrikaat, geregeld doorwerken, terwijl de uitvoer der producten toenam. Over het algemeen valt het fabrikaat zoozeer in den smaak, dat verbruikers, zelfs bij hogere prijzen ons fabrikaat de voorkeur geven.
Oorspronkelijke locatie
Oorspronkelijk was de fabriek gevestigd aan de Koningsweg in Vlissingen, op het terrein van De Schelde. In het huidige Scheldekwartier ligt hier nu de Randweg / De Willem Ruysstraat. Het gebouw is in 2007 gesloopt na een periode van verval. Onze stichting heeft plannen voor de herbouw van een deel van de fabriek.
1931-1940: Vliegtuigfabriek
In 1931 komt het fabrieksgebouw van N.V. Fijnwerk in handen van Scheepswerf De Schelde. Een paar jaar later in 1934, koopt De Schelde de vliegtuigfabrikant Pander. In crisistijden is men creatief en in de opkomende vliegtuigindustrie liggen kansen. Ook zag De Schelde mogelijkheden voor vliegtuigbouw voor de Marine.
Naast een eigen Vliegtuigfabriek had Vlissingen begin jaren 30 ook een eigen vliegveld en een KLM-lijndienst met Rotterdam en Schiphol. In de Vliegtuigfabriek werden bekende vliegtuigen gebouwd zoals de Scheldemusch. Er werd gewerkt aan grotere vliegtuigen, maar de Duitse bezetting gooit roet in het eten.
Scheldemusch
De Scheldemusch maakt in november 1935 haar eerste vlucht. Als eerste Nederlandse vliegtuig had de Scheldemusch een neuswiel, iets wat tegenwoordig gemeengoed is.
Scheldemeeuw
De Scheldemeeuw is in tegenstelling tot de Scheldemusch een watervliegtuigje. In juni 1936 werd proefgevlogen in Veere.
1940-1944: Oorlogsjaren
Tijdens de oorlog worden in de vliegtuigfabriek vleugels gebouwd voor Dornier DO-24 vliegboten voor de Luftwaffe. Daarom is de Vlissingse vliegtuigfabriek voor de geallieerden een belangrijk doelwit tijdens diverse bombardementen. Mede hierom raakt Vlissingen in de oorlogsjaren zwaar beschadigd. Een bekende gebeurtenis is het bombardement op de vliegtuigfabriek van 20 augustus 1943.
Als de volgende dag de trieste balans wordt opgemaakt zijn er in de stad twaalf doden te betreuren, acht personen zijn zwaar gewond afgevoerd, 27 panden zijn verwoest en 66 panden raken onbewoonbaar. Van de naar schatting 80 afgeworpen 500- ponders belanden er 19 op de vliegtuigfabriek. Weliswaar beschadigd blijft het gebouw overeind. Beschadigingen door bomscherven zijn nog zichtbaar in de bewaarde constructiedelen.
1944-1955: Lichtmetaal
Tijdens de Tweede Wereldoorlog verhuist de afdeling vliegtuigbouw naar een fabriek van De Schelde in Dordrecht. Ook na de oorlog blijft de afdeling daar bestaan, tot de verkoop in 1954 aan Fokker.
De activiteiten van De Schelde in Dordrecht verhuizen terug naar Vlissingen. In de voormalige Vliegtuigfabriek worden nu aluminium onderdelen gemaakt.
1955-1981: Bedrijfsschool
In de hoedanigheid van gecentraliseerde Bedrijfsschool van De Schelde is de voormalige Vliegtuigfabriek een bekende plek. Hiervoor had iedere afdeling afzonderlijk een eigen leerschool.
De afdelingen binnen het gebouw waren scheepsbeschieten, machine-bankwerken, draaierij, freeserij, smederij, koperslagerij, plaatwerkerij en scheepsbouw.
1981-2007: Laatste jaren & verval
Na het vertrek van de Helpt Uzelf-werkplaats raakt de voormalige Vliegtuigfabriek in verval. De gemeente Vlissingen had de fabriek graag gespaard, maar vanwege de slechte staat was sloop de enige optie. Dit ging veel Zeeuwen aan het hart, want aan deze fabriek zijn veel verhalen verbonden.
Gelukkig bewaarde de gemeente Vlissingen wel een deel van de constructie voor later. Dit deel is van historische waarde. Het doel van de gemeente was om de constructie later in moderne vorm weer op te bouwen.
2007-2022: In de opslag
De staalconstructie uit 1919 werd bewaard in de Machinefabriek in Vlissingen. Van 2007 tot en met 2022 lag de constructie veilig opgeslagen. Toen in 2022 de Machinefabriek niet langer beschikbaar was voor opslag, dreigde de constructie alsnog voor schroot te verdwijnen.
Sindsdien ontfermt Stichting Stoomhijskraan Schelde 38 over de constructie en nam deze van de gemeente over. Met een haalbaarheidsonderzoek onderzoeken wij de mogelijkheden om van dit bijzondere stukje industriële erfgoed iets moois te maken!
2023 - De Toekomst
Met de stalen constructie zijn heel wat (duurzame) initiatieven te bedenken om op een originele manier een uniek stukje Vlissingse geschiedenis tot leven te wekken.
Ons doel
In Vlissingen wacht een bijzondere staalconstructie op herbouw. Stichting Stoomhijskraan zet zich in voor een nieuwe bestemming van dit unieke industrieel erfgoed.
